Na początku XX wieku sztuka baletowa przechodziła poważny kryzys, szukano nowych rozwiązań pozwalających na odrodzenie się baletu. W tym czasie zarysowały się dwa wyraźne kierunki: jedni opowiadali się za reformami sztuki baletowej na gruncie istniejących podstaw tańca klasycznego, drudzy zaś dążyli do całkowitego zerwania z tradycyjnym baletem i zastąpienia go zupełnie nowymi formami tańca. Dzięki tej drugiej grupie mamy dzisiaj taniec współczesny i nowoczesny.
Pierwsze poważne zmiany przybyły do Europy z Ameryki za sprawą artystów nieposiadających klasycznego wykształcenia baletowego. Najwybitniejszą z nich była Isadora Duncan, pochodziła z San Francisco i jako dziecko próbowała swoich sił w tańcu klasycznym. W 1900 roku Duncan zaczęła występować w Europie, po latach zaproponowano jej otwarcie szkoły tańca w Rosji, zmarła tragicznie w 1927 roku uduszona przez szal wplątany w koło samochodu. Isadora Duncan stworzyła taniec wyzwolony, czyli nowy kierunek tańca, w którym główną ideą było wyzwolenie głęboko ukrytych podniet tanecznych. Sprowadziła więc taniec do jego pierwotnych źródeł, poprzez odrodzenie tańca starożytnej Grecji. Wyswobodziła ciało tancerza z klasycznych barier. W tańcu wyzwolonym ważny był giętki krzyż, rozluźnione ruchy głowy i ramion, a baletki zastąpiła bosą stopą. Duncan nie poddała swojego tańca żadnym regułom, czy zasadom. Liczyło się jedynie to, by każdy ruch i gest miał psychologiczne lub muzyczne uzasadnienie. Isadora Duncan nie miała niestety szczęścia do następczyń, zastępy jej naśladowczyń nie miały ani talentu ani inteligencji, dzięki której taniec wyzwolony mógłby się rozwijać.
Bardziej przystępną koncepcją okazała się być myśl Ruth Saint-Denis, pierwszej przedstawicielki nowego tańca w Ameryce. Ruth była zafascynowana kulturą hinduską i w 1906 roku skomponowała swój pierwszy poemat taneczny zatytułowany “Radha”, w którym bogini miała przekazać wiernym “duchowe orędzie”: niebezpieczeństwo ulegania zmysłom i spokój uzyskany po ich ujarzmieniu. W tym spektaklu zaznaczyło się charakterystyczne dla tańca nowoczesnego w Ameryce założenie: duchowe przekazywanie myśli lub morału. Ruth opracowała własną technikę opartą o możliwości jej niezwykle giętkiego ciała. Punktem zwrotnym w jej karierze okazało się małżeństwo z tancerzem z przypadku – Tedem Shawnem. W 1915 roku założyli wspólnie zespół Denishawn – pierwszy amerykański zespół złożony z wyszkolonych tancerek i tancerzy. Do 1931 roku występowali w całych Stanach. Po rozstaniu z Saint-Denis, Ted Shawn założył na fermie Jacob’s Pillow własny zespół składający się wyłącznie z mężczyzn, poświęcił się badaniom nad specyfiką ruchu męskiego. Ze szkoły Denishawn wywodzi się wielu wybitnych tancerzy, m. in. Martha Graham.
Martha Graham jako pierwsza użyła terminu modern dance, czyli taniec nowoczesny, którym określa się wszystkie style nie należące do klasyki. Za postawę tańca Graham przyjęła effort, czyli wysiłek, źródło ruchu, oraz współdziałanie cotraction i release, czyli skurczenie i wydłużenie ruchu. Kładła duży nacisk na ciągłość ruchu. Postrzegała ciało jako bryłę, która może się poruszać nie tylko w pozycji pionowej, ale także na leżąco czy siedząco. Martha Graham stworzyła również własną filozofię tańca. Uważała, że ruch powinien być przekazem myśli i uczuć, a ponieważ nie wszystkie uczucia są piękne, ruchy również nie powinny być banalnie ładne. Tancerkę postrzegała jako cząstkę ludzkości, odrzucała pojęcie wróżki czy romantycznej zjawy. Jej spektakle były pozbawione zbędnych dekoracji, zawierały natomiast dużo podtekstów filozoficznych, dlatego dla wielu widzów były one nieczytelne.
Duży wpływ na kształtowanie się nowego tańca w Europie wywarł urodzony w Wiedniu muzykolog i kompozytor Emil Jaques-Delcroze. Delcroze uważa się za twórcę rytmiki, jego metody miały rozwijać muzykalność i przygotowywać uczniów do szkół artystycznych. Jego wpływ na rozwój nowego tańca jest często niedoceniany, tymczasem on pierwszy zwrócił uwagę na związki między muzyką a ruchem ciała. Delcroze w przeciwieństwie do Duncan, dla której muzyka była jedynie inspiracją, analizował utwory muzyczne i szczegółowo odtwarzał ich budowę za pomocą ruchu.
Kolejną ważną postacią w historii nowego tańca jest Rudolf Laban, pochodzący z Węgier samouk, zajmujący się filozofią, matematyką, historią tańca, teorią gry aktorskiej i malarstwem, opanował także wiele stylów tanecznych, m. in. tańce ludowe, egzotyczne oraz technikę tańca klasycznego. Interesowała go motoryka ludzkiego ciała, dlatego też w 1910 roku założył w Monachium własną szkołę, która stała się ośrodkiem badań teoretycznych. Tam właśnie Laban stworzył własną teorię ruchu. Podzielił podstawy fizjologiczne na trzy zasadnicze typy: naprężenie, pchnięcie i wymach. Wyodrębnił również trzy podstawowe składniki ruchu: energię, czas i przestrzeń. Jednak za największe jego osiągnięcie uważa się kinetografię i choreologię. Kinetografia to system notacji ruchu, za pomocą specjalnych znaków zapisuje się taniec na pionowej pięciolinii z podziałem taktowym. Choreologia to teoretyczna wiedza o tańcu, Laban opublikował dwie prace, w których przedstawił swoje teorie, były to “Świat tańca” oraz “Choreografia”. Po dojściu Hitlera do władzy Laban wyemigrował do Anglii, by tam opracować terapię ruchową dla robotników.
“Geniuszem niemieckiego tańca” okrzyknięto Mary Wigman, uczennicę Delcroz’a oraz Labana. W 1920 roku założyła w Dreźnie własną szkołę, która stała się ośrodkiem tańca wyrazistego. Styl ten dążył do wydobycia maksimum uczuć za pomocą prostych, normalnych ruchów, ważna była dynamika, która pozwalała wyrażać silne, pełne patosu emocje. Uczniowie Wigman i Labana rozwijali taniec wyrazisty nie tylko w Niemczech, ale również w Anglii i w Ameryce.
Jednym z największych ich następców był Kurt Jooss, działający w Niemczech. Uważał, że poszczególne ruchy powinny obiektywnie przekazywać stany emocjonalne. Każdy ruch i gest powinien być poparty psychologiczną analizą przeżycia, zachowując przy tym ciągłość i płynność. Jooss był pierwszym choreografem, który nie należał do szkoły klasycznej, ale stworzył nową koncepcję teatru tanecznego. Za najwybitniejsze jego dzieło uważa się “Zielony stół”. Spod skrzydeł Kurta Joossa wyfrunęła Pina Baush – pionierka teatru tańca w Europie.
Postaci, które wywarły i stale wywierają ogromny wpływ na kształtowanie się tańca nowoczesnego, współczesnego i teatru tańca jest wiele. Taniec jest żywą sztuką, która reaguje na sytuacje gospodarcze, polityczne i społeczne, dlatego też powstają nowe nurty, nowe style i odmiany, opisanie ich wszystkich jest niewykonalne. W powyższym artykule zawarte są podstawowe i najbardziej znaczące wydarzenia dla historii nowego tańca.
źródło: “Krótki zarys historii tańca i baletu” Irena Turska